Bolonia – Na wschód: dzielnica uniwersytecka
We wschodniej części bolońskiego centro storico, ograniczonej od zachodu przez via Oberdan, a od południa przez strada Maggiore, znajduje się wiele starszych wydziałów uniwersytetu, mieszczących się w większości w dużych XVII-i XVIII-wiecznych pałacach. Jest to bodaj najsympatyczniejsza część miasta, gdy chcesz spędzić dzień — lub noc — pośród tanich barów, restauracji i sklepów nastawionych na studencką klientelę. Tu również można się najłatwiej wywiedzieć o program imprez kulturalnych: plakaty oblepiają ściany budynków przy via Zamboni i odchodzących od niej alejkach — via delle Moline, via delle Belle Arti, via Mentana — a bary i kawiarnie często organizują jakieś happeningi.
Via Rizzoli prowadzi do dzielnicy uniwersyteckiej z Piazza Maggiore, kończąc się na Piazza di Porta Ravegnana, gdzie znajdują się wieże Torre degli Asinelli (codz. 9.00-19.00) i niebezpiecznie krzywa Torre Garisenda, lepiej znane jako Due Torri, jedyne zachowane spośród dosłownie setek wież rozrzuconych po całym mieście w wiekach średnich. Z tej pierwszej rozciąga się panoramiczny widok na centrum miasta i dalej, ponad krytymi czerwoną dachówką dachami domów, na płaską nizinę i wzgórza na południu.
Via San Stefano biegnie na wschód od Due Torri do średniowiecznej bramy obok zespołu czterech — pierwotnie siedmiu — kościołów zwanych Santo Stefano. Trzy z kościołów wychodzą na plac, a najciekawszym z nich jest wielokątny San Sepolcro (zamkn. 12.00-15.30), do którego wchodzi się przez kościół Crocifisso. Tradycja głosi, że w misie stojące na jego dziedzińcu umył ręce Piłat po skazaniu Chrystusa na śmierć. Wewnątrz znajduje się grobowiec św. Petroniusza, którego wzorem był kościół Świętego Grobu w Jerozolimie. Można stąd przejść do San Vitale e Agricola, najstarszego kościoła w Bolonii, wybudowanego z fragmentów ruin rzymskich w V w.; z kolei w czwartym kościele, Trinita, który znajduje się po drugiej stronie dziedzińca, mieści się małe muzeum (codz. 9.00-12.00 i 15.30-18.00) z relikwiarzem św. Petroniusza i kilkoma nieciekawymi obrazami.
Na północ od Santo Stefano, na strada Maggiore, znajduje się kolejny interesujący zabytek w dzielnicy, gotycki kościół Santa Maria dei Servi, ukończony w 1386 r., z freskami pochodzącymi z tego samego okresu. Idąc spod kościoła dalej w kierunku północnym, dociera się do via Zamboni, przy i wokół której jest wiele starych pałaców, mieszczących różne instytucje uniwersyteckie. Wiele z tych budynków dekorowali członkowie bolońskich akademii, które po 1600 r. odgrywały wiodącą rolę w sztuce włoskiej. Tibaldi, bardziej znany jako architekt, wziął do ręki pędzel, by ozdobić główny budynek, Palazzo Poggi, pod numerem 31 (pn.-pt. 9.00-12.30). Jego fresk przedstawiający Ulissesa powstał pod wpływem Kaplicy Sykstyńskiej Michała Anioła i odegrał rolę w sławnym sporze na temat restauracji tej ostatniej, gdyż historycy sztuki posłużyli się freskiem Tibaldiego jako dowodem, że poprawnie odtworzyli kolory na malowidłach Michała Anioła. Większość ludzi przyciąga tu Specola, czyli obserwatorium znajdujące się na czwartym piętrze budynku, a w mieszczącym się tu niewielkim Museo di Astronomia znajduje się szereg XVIII-wiecznych przyrządów i fresk przedstawiający firmament — namalowany został zaledwie siedemdziesiąt lat po uwięzieniu Galileusza za heretyckie poglądy na temat kosmosu.
Via Zamboni prowadzi do Piazza Rossini, gdzie za parkanem z falistej blachy i rusztowaniami kryje się kościół San Giacomo Maggiore, konstrukcja romańska rozpoczęta w 1267 r., a następnie kilkakrotnie rozbudowywana. Główną atrakcją jest tu Kaplica Bentivoglio, ozdobiona za środki wyłożone przez Annibala Bentivog-lio dla uczczenia zwycięstwa rodu w lokalnym sporze w roku 1488. Lorenzo Costa namalował freski ukazujące Apokalipsę, Triumf Śmierci i Madonnę na tronie, no i oczywiście ród Bentivoglio, którego członkowie wyglądają podejrzanie nabożnie, lecz artysta pokusił się o staranną ich charakteryzację, co w tych czasach było nowością. Kolejne freski Costy oraz dzieła Francesca Francii zdobią Oratoria di Santa Cecilia (trzeba poprosić zakrystiana o otworzenie); ukazują one epizody z życia świętych Cecylii i Waleriana. Naprzeciwko kaplicy jest także grobowiec Antona Galeazzo Bentivoglio dzieła Jacopa della Quercia, jedna z ostanich prac artysty.
Piazza Rossini została nazwana od XIX-wiecznego kompozytora, który studiował w mieszczącym się na placu Conservatorio G. B. Martini. Tutejsza biblioteka muzyczna zalicza się do najważniejszych w Europie, posiada szereg oryginalnych rękopisów, niektóre wystawiane są publicznie obok niewielkiej liczby obrazów. Dalej, idąc na północ via Zamboni, wokół Porta San Donato mieści się wiele największych wydziałów uniwersytetu, a także Museo di Anatomia Umana przy via Imerio 48. Jest to dziwne miejsce do zwiedzania, lecz szkoda byłoby wyjeżdżać z Bolonii nie zobaczywszy odpychających (i pięknych) rzeźb woskowych (pn.-pt. 9.00-12.00 i 15.30-19.00). Aż do XIX stulecia wykorzystywane były one do demonstracji medycznych, a oryginalnością dorównują wszystkim innym dziełom sztuki w mieście. We Włoszech istniały dwie szkoły rzeźby woskowej: metoda florencka, w której wykorzystywano kończyny, organy i kości do tworzenia form odlewniczych, oraz bolońska, w której wszystko ręcznie rzeźbiono, łącznie z żyłkami i naczynkami włoskowatymi, które toczono jak plastelinę. Granica między sztuką i nauką nie była ściśle określona, i w początku XVIII w. w Bolonii warsztaty Anny Morandi Mazzolini i Ercole Lelli wytwarzały figury, które były czymś więcej niż tylko pomocami klinicznymi. Na przykład Mazzolini wykonał autoportret z sekcją mózgu, na którym do odciągniętej do tyłu skóry głowy przymocowane są kępki włosów; dwie inne figury, wystawiane w szklanych gablotach, są ukształtowane jak klasyczne statuy, jedna trzyma w dłoniach sierp, a inna kosę.
Opodal znajduje się Pinacoteca Nazionale przy via delle Belle Arti 56 (wt.-sb. 9.00-14.00, nd. 9.00-12.30; 2000 L), której zbiory obrazów dostraczają trochę lżejszej rozrywki i obejmują głównie dzieła artystów bolońskich. Są tu płótna XIV-wiecznego lokalnego artysty Vitale da Bologna, późniejsze dzieła Francii i Tibaldiego oraz obrazy z najbardziej płodnego artystycznie okresu w historii miasta, początku XVII stulecia, kiedy działali tu Annibale i Agostino Carracci, Guido Reni i Guercino (zezowaty). Z rzeźby wyróżnia się Pieta Niccola delFArca, przeniesiona tu z kościoła Santa Maria in Vita, której naturalnej wielkości figury są przepojone uczuciem.
Północ i południe: Duomo. muzeum i kościół San Francesco
Na północ od centralnych placów Bolonii jest znacznie mniej do oglądania. Znajdująca się zaraz za Piazza Nettuno Duomo pochodzi z X w., lecz od tego czasu została po wielokroć przebudowana i dziś jest dość pospolitym kościołem barokowym.
Bardziej interesujące jest przeciwległe Museo Cmco Medioevale e dal Rinascimento (pn. i śr.-sb. 9.00-14.00, nd. 9.00-12.30; 2000 L), mieszczące się w renesansowym Palazzo Fava, ozdobionym freskami Carracciego. Jednakże zbiory, niedawno przeniesione z muzeum po drugiej stronie placu, nie są zbyt rewelacyjne i obejmują zbroje, ceramikę, liczne grobowce i popiersia różnych papieży oraz innych dygnitarzy, a także kilka rzeźb Jacopa della Quercia. Obszar na zachód od Piazza Nettuno jest stosunkowo ubogi w zabytki i tylko duży kościół gotycki San Francesco, tuż koło via G. Marconi, może stanowić zachętę, aby się tam udać.