Cividale
Położone zaledwie 17 km od Udine, przy linii kolejowej i autobusowej, CIVIDALE to prawdziwy klejnot, miasto wysoce cenione przez friulani, lecz nieznane obcym. Założył je w 50 r. p.n.e. Juliusz Cezar w miejscu, gdzie dolina Natisone otwiera się na równinę, a w VI w. wybrano je na stolicę pierwszego księstwa lombardzkiego. W VIII w. przeniósł się tu patriarcha Akwilei, co dało początek epoce największego rozkwitu Cividale.
Miasto
Stare miasto znajduje się po tej samej stronie rzeki co dworzec kolejowy i autobusowy, mimo to jednak spacer przez Most Diabelski jest obowiązkowy. Wielką przyjemnością jest już samo przechadzanie się po owalnym mieście, przeciętym via Carlo Alberto i Corso Mazzini; tempo życia jest prowincjonalnie niespieszne, a budynki ciekawe. Cividale jest od 200 lat głównym miastem targowym doliny Natisone i dziś na ulicach można usłyszeć włoski, friulano i słoweński. Jest też kilka godnych uwagi atrakcji turystycznych.
Tempietto Longobardo (pn. 9.00-12.00, wt.-pt. 9.00-12.00 i 15.00-18.00, sb. i nd. 9.00-13.00), nad rzeką Natisone koło Piazza San Biagio, jest wyjątkowo pięknym przykładem sztuki lombardzkiej. Świątynia powstała w VIII w., głównie ze starszych fragmentów, a w 1222 r. została obrócona w gruzy na skutek trzęsienia ziemi i dziś można oglądać trójwymiarową mozaikę stylów, które jednak ze sobą harmonizują. Znajdujący się wewnątrz stiukowy łuk wokół czwórki świętych oraz same świetliste i uśmiechnięte święte należą do najwspanialszych zachowanych dzieł sztuki z VIII stulecia; freski i stalle datują się z XIV w.
Inne interesujące zabytki lombardzkie można znaleźć w Museo Cristiano, mieszczącym się w otoczeniu należącym do XV-wiecznej Duomo (pn.-pt. 9.30-12.00 i 15.00-18.30, sb. i nd. 11.30-12.00 i 16.30-18.30). Ołtarz Ratchisa został wyrzeźbiony dla noszącego to imię księcia Cividale i króla Lombardii, zasiadającego na tronie w Pawii: w 759 r. Ratchis zmarł w klasztorze Monte Cassino jako benedyktyński mnich; reliefy Chrystus triumfujący i Pokłon Trzech Króli są delikatne i przejmujące. Kolejny interesujący zabytek to Baptysterium Callista, nazwane od Callista de Treviso, patriarchy, który przeniósł się z Akwilei do Cividale. Mieszkał on tutaj w latach 730-756 i zainicjował budowę pałacu patriarszego, katedry i tego ośmiokątnego baptysterium, które dawniej stało obok katedry. Zbudowane jest ze starszych fragmentów lombardzkich, a kolumny i kapitele pochodzą z V w.
W samym duomo znajduje się XII-wieczne arcydzieło złotnictwa: pala (rzeźba ołtarzowa) nazwana od imienia Pellegrina II, patriarchy, który zamówił dzieło i ofiarował je miastu; przedstawia ono Najświętszą Panienkę usadowioną pomiędzy archaniołami Michałem i Gabrielem, po których bokach znajduje się 25 świętych, a dokoła również są święci, prorocy i sam patron.
Także na Piazza del Duomo znajduje się Museo Archeologico (pn.-pt. 9.00-13.30, sb. i nd. 9.00-12.30), mieszczące mieszankę lokalnych znalezisk i skarbów, łącznie z fascynującą biżuterią lombardzką i inkrustowanymi psałterzami.
O rzut kamieniem od XV-wiecznego Pontedel Diavolo, na via Monastero Maggiore mieści się przypominająca piwnicę pieczara zwana Ipogeo Celtico (pn. 8.00-13.00, wt.-pt. 8.00-13.00 i 15.30-17.40; klucz w biurze turystycznym na Largo Boiani lub w Bar al Ponte). Owa komora podziemna była prawdopodobnie wykorzystywana jako grobowiec dla celtyckich wodzów międzu V a II w. p.n.e., lecz pozostaje kwestią sporną, czy pieczara jest sztuczna, czy jedynie zaadaptowana przez człowieka. Tak czy owak jest to tajemnicze miejsce z upiornymi twarzami rzeźbionymi na ścianach.
Informacje praktyczne
Biuro AAST jest na pierwszym piętrze przy Largo Boiani 4. Najtańsze przyzwoite hotele w Cividale to Al Vescovo, via Roma 67 (• 0432/726015), i Behedere, via San Piętro (• 0432/727057). Bardziej komfortowy (i droższy) jest oferujący wspaniałe widoki Castello, via del Castello 18 (• 0432/733242 lub 734015) — znajduje się kilka kilometrów na północ od miasta, na wzgórzu ponad drogą do TARCENTO i FAEDIS. Tutejsza restauracja jest niezła i w słoneczne dni taras Castello jest najlepszym miejscem na niespieszny obiad, a jeśli nie czujesz się na siłach iść pieszo, warto wziąć taksówkę z centrum masta.
Najszykowniejsza kawiarnia w mieście to San Marco, naprzeciwko AAST w loggii ratusza, dobre miejsce obserwacji przechodniów. Polecane restauracje to Zorutti, Borgo di Ponte 7, Alla Frasca, via De Rubeis 10, Al Fortino, via C. Alberto 46, i Da Nardini, Piazetta de Portis 6.