FLORENCJA (FIRENZE)
Od czasu XIX-wiecznego odrodzenia zainteresowania renesansem FLORENCJA była jednym ze świętych miejsc kultu piękna. Wykładane marmurem Baptysterium i Duomo są niebywałe, a architektoniczna doskonałość sklepienia katedry jest przedmiotem zachwytów od chwili jej powstania. Lecz te barwne budowle i inne fotogeniczne zabytki takie jak romański kościół San Miniato al Monte i potężny Orsanmichele nie są typowe dla miasta jako całości. Ulice zabytkowego centrum są często wąskie i mroczne, pałace zuchwałe i onieśmielające. Niektóre z wybitnych, przez wieki nie dokończonych budowli wykończono bądź uzupełniono nieładnie, bądź wcale. Na niewielu z placów w mieście chciałoby się spędzić leniwie godzinę. Piazza della Signoria, jądro życia politycznego we Florencji, obecnie przypomina olbrzymi plac budowy, gdyż prace wstrzymano wskutek oskarżeń o korupcję i niekompetencję, co zresztą spotkało szereg projektów konserwacyjnych. Mimo stworzenia strefy ograniczonego ruchu na centralnych ulicach natężenie ruchu kołowego pozostaje nadal zastraszające.
Jednakże wewnątrz budynków florenckich kryją się niezrównane dzieła, które chyba niewielu mogą rozczarować. Kaplice, galerie i muzea to niewyczerpany skarbiec, ucieleśniający złożonego, optymistycznego i często trudno uchwytnego ducha renesansu pełniej niż jakiekolwiek inne miasto w kraju. Proces przejścia od światopoglądu średniowiecznego do nowowczesnego — któremu w dużym stopniu nadali impetu artyści i myśliciele florenccy — można prześledzić krok po kroku w olbrzymich zbiorach obrazów w Uffizi oraz rzeźbach Bargello i Museo delPOpera del Duomo.
Rodzenie się humanizmu można również obserwować na bajecznych cyklach fresków w kościołach Santa Croce i Santa Maria Novella, a nic lepiej nie ilustruje szczególnej dbałości o harmonię i racjonalne urządzenie przestrzeni w dobie renesansu niż projektowane przez Brunelleschiego wnętrza San Lorenzo, Santo Spirito i Cappella dei Pazzi. Dziwaczna architektura Sagrestia Nuova w San Lorenzo i marmurowe statuy w Accademia (łącznie z Dawidem) w pełni ukazują geniusz Michała Anioła, największego artysty florenckiego i dominującej postaci XVI-wiecznych Włoch. Inne zadziwiające indywidualne dzieła to freski Fra Angelica w San Marco, Andrei del Sarto w Santissima Annunziata i Masaccia w Santa Maria del Carmine, natomiast w olbrzymim Palazzo Pitti mieści się pół tuzina muzeów, w tym jedna galeria sztuki, jakiej pozazdrościć mogłoby każde miasto.
Historia Florencji
Choć ludy etruskie zamieszkiwały na terenie Toskanii od VIII w. p.n.e., Florencja nie miała etruskiego przodka — ich okoliczna siedziba mieściła się w położonym na wzgórzu Fiesole. Rozwój samej Florencji rozpoczął się od założenia przez Juliusza Cezara w 59 r. p.n.e. kolonii dla byłych żołnierzy, zwanej Florentia; do dziś da się dostrzec rzymski plan szachownicy na ulicach pomiędzy duomo a Piazza della Signoria. Miasto zaczęło się rozbudowywać, a regularny ruch jednostek handlowych po rzece Arno przyczynił się do przyspieszonego rozwoju Florencji w II i III w. n.e. Jednakże w 552 r. miasto wpadło w ręce barbarzyńskich hord Totyli, a niecałe dwadzieścia lat później Longobardowie podporządkowali Florencję księstwu, którym rządzili z Lukki.
Pod koniec VIII w. kontrolę nad Florencją przejęli Frankowie Karola Wielkiego, a administracyjnie miasto podlegało margrabiom również rezydującym w Lukce.
W przeciągu następnych 300 lat Florencja wybiła się na pierwsze miejsce pośród miast Toskanii i stała się szczególnie ważnym ośrodkiem religijnym. W 1078 r. margrabina Matylda toskańska, która była jednym z najbliższych sprzymierzeńców papieża w walkach z cesarzem Henrykiem IV, nadzorowała budowę nowych fortyfikacji, a w roku swej śmierci (1115) przyznała Florencji status niezależnego miasta. W nowej komunie miejskiej Florencji rządy sprawowała przede wszystkim stuosobowa rada wywodząca się w większości spośród bogatej klasy kupieckiej. W 1125 miasto przypieczętowało swą dominację nad regionem pobiwszy swego rywala — Fiesole.
GWELFOWIE I GIBELINI
W owym czasie stałym fragmentem gry były intrygi wielkich właścicieli ziemskich i nieprędko zapanowała stabilizacja polityczna. W 1207 r. radę rządzącą zastąpił podesta, był to urząd, na którego stanowisko tradycyjnie obierano kogoś spoza Florencji; mniej więcej w tym czasie utworzono pierwsze arti (cechy) w celu promowania interesów kupców i bankierów. Przez całe trecento i później Florencją wstrząsał konflikt między procesarskimi gibelinami a propapieskimi gwelfami; zarzewiem tego zatargu było morderstwo popełnione we Florencji, lecz wkrótce rozprzestrzenił się na całe Włochy. Popierany przez gwelfów reżim primo popolo, rząd klasy kupieckiej, został obalony po zwycięstwie armii sieneńskiej i jej gibelińskich sprzymierzeńców nad Florencją w 1260 r. Już w 1280 r. gwelfowie znaleźli się z powrotem u władzy dzięki secondo popolo, reżimowi sterowanemu prze* arti maggiori (wielkie cechy). Ustrój komuny wkrótce usprawniono: z 1293 wykluczono arystokrację z rządów, co było najbardziej dramatycznym posunięciem, przekazującym władzę w ręce signorii, rady wywodzącej się z głównych cechów.
Wiek XIV rozpoczął się od konfliktu między tzw. frakcjami „białą” i „czarną” w łonie gwelfów, i najgorsze miało dopiero nastąpić. W 1340 r. upadły dwa największe banki, głównie wskutek niewypłacalności króla Anglii Edwarda III, a w 1348 r. czarna śmierć wytrzebiła połowę ludności miasta. Trzydzieści lat później wybuchło niezadowolenie wśród robotników przemysłowych, od których pracy w przędzalniach i fabrykach tekstylnych zależał los Florencji — powstanie ciompi (gręplarzy wełny) doprowadziło do utworzenia trzech nowych cechów, które bezpośrednio reprezentowały robotników. Jednakże w 1382 sprzymierzenie gwelfów z popolo grasso (najbogatszymi kupcami) odebrało cechom władzę na czterdzieści lat.
MEDYCEUSZE
Stopniowo równowaga sił ponownie się zmieniła, a kariera polityczna Cosima de’Medici była w pewnym stopniu efektem sympatii żywionych przez jego ród do popolo inuto, członków mniejszych cechów. Medyceusze zawdzięczali swój majątek zmysłowi bankierskiemu ojca Cosima, Giovanniego Bicci de’Medici, i Cosimo doskonale wykorzystał władzę, jaką daje bogactwo, zostając kluczową postacią polityczną w mieście, choć sam rzadko obejmował urzędy. Dzięki mecenatowi Cosima Florencja stała się głównym ogniskiem twórczości artystycznej we Włoszech; tradycję kontynuował jego syn, Piero il Gottosa (Podagryczny) i wnuk Wawrzyniec Wspaniały (Lorenzo il Magnifico). Niechęć papiestwa do niezależności Florencji znalazła odbicie w zawiści rodu Pazzich do Medyceuszów. Wynikły z tego spisek Pazzich — podczas którego Lorenzo został ranny, a jego brat Giuliano zamordowany — jedynie zwiększyła szacunek, jakim cieszył się Wawrzyniec Wspaniały.
Mimo wcześniejszych konfliktów z Kurią Rzymską Wawrzyniec Wspaniały do swej śmierci (1492 r.) kontynuował pokojową politykę z papiestwem. Syn Wawrzyńca, Piero, zmuszony został do ucieczki po poddaniu się inwazyjnej armii francuskiej pod wodzą Karola VIII. Przez jakiś czas władza we Florencji znajdowała się praktycznie w rękach fanatycznego ascety, mnicha Hieronima Savonaroli, lecz w 1498 r. został on powieszony, a potem spalony za herezję, po czym Florencja funkcjonowała jako oligarchia arystokratyczna. W 1512 r., po zwycięstwie Hiszpanów nad Florencją, Medyceusze powrócili, lecz zostali ponownie zdetronizowani w następstwie splądrowania Rzymu przez Karola V w 1527 r. — papież Klemens VII był Medyceuszem i upokorzenie, jakiego doznał ze strony armii cesarskiej stało się bodźcem do usunięcia jego wysoce niepopularnych krewnych. Dwa lata później wahadło wychyliło się w drugą stronę — po oblężeniu miasta przez połączone siły papiesko-cesarskie Florencja skapitulowała.
Po zabójstwie Alessandra de’Medici w 1537 r. władza przeszła w ręce następnego Cosima, potomka brata Cosima Starszego. Za jego władzy Florencja podporządkowała sobie całą Toskanię. Od tej pory Medyceusze pozostawali u steru do 1737 r., kiedy zmarł ostatni męski potomek rodu, Gian Gastone.
DO CHWILI OBECNEJ
W ramach traktatu podpisanego przez siostrę Giana Gastone, Annę Marię, Florencja przypadła Franciszkowi Stefanowi, księciu lataryńskiemu, przyszłemu Franciszkowi I. Panowanie dynastii habsbursko-lotaryńskiej trwało aż do nadejścia Francuzów w 1799 r.; po piętnastu latach ich władzy przywrócono dynastię austriacką, która utrzymała się aż do powstań w przededniu risorgimento w 1859 r. Rok później Florencja została wchłonięta do zjednoczonego państwa włoskiego, a w 1861 r. została stolicą Królestwa Italii, w której to roli utrzymała się do 1875 r.
Późniejsze dzieje Florencji odznaczają się głównie katastrofami. W 1944 r. miasto zostało poważnie zniszczone przez wycofującą się armię niemiecką, która zbombardowała wszystkie mosty z wyjątkiem Ponte Vecchio i wysadziła w powietrze dużą część średniowiecznego miasta opodal rzeki Arno. Jeszcze większe spustoszenia poczyniła powódź w listopadzie 1966 r., w której śmierć poniosło wiele osób, a szkody wyrządzone budynkom i dziełom sztuki do dziś nie zostały w pełni naprawione. Zabytki te i obrazy są podstawą bytu Florencji, toteż taki stan rzeczy budzi poważne niezadowolenie. Budowa nowego sektora przemysłowego (Firenze Nuova) pomiędzy północnymi przedmieściami a Prato — w dużej mierze finansowana przez koncern „Fiata” — to najnowsza i najambitniejsza próba uwolnienia Florencji od zwiększającej się zależności do turystyki.