Parma
PARMA uchodzi za miasto o najwyższym standardzie życiowym w całych Włoszech. Niespieszne tempo życia, liczba restauracji i ogólny klimat prowincjonalnego dostatku składają się na przyjemną, choć nieco mdłą atmosferę, którą łatwiej docenić, jeśli przyjechało się z Południa. Przy tym wszystkim nie jest to jednak wymarzone miejsce dla oszczędnego turysty — tanie hotele są z reguły pełne, a i gastronomia potrafi rozbić kasę. Mimo wszystko jest to wszakże sympatyczne miasto, oferujące dużo do oglądania. Wizyta w operze może być prawdziwym przeżyciem — widownia uchodzi za jedną z najbardziej wymagających po La Scali i nie kryje się ze swymi uczuciami wobec nieudolnych wykonawców. Natomiast wśród dzieł sztuki w mieście znajduje się spuścizna dwóch kluczowych artystów renesansowych — Correggia i Parmigianina.
Dojazd i noclegi
Do parmeńskiego dworca kolejowego idzie się piechotą piętnaście minut od Piazza Garibaldi, głównego placu miasta; można również jechać autobusem nr 1,8,9 lub 12. Miejscowy dworzec autobusowy znajduje się nad rzeką, koło skrzyżowania viale IV Novembre i viale P. Toschi. EPT jest na Piazza Duomo (pn.-pt. 9.00-12.30 i 15.00-18.00, sb. 9.00-12.30). Znalezienie noclegu może być kłopotliwe. W Ostello Cittadella IYHF na via Passo Buole (w 0521/581546; czynne IV-X) cena wynosi około 9000 L (bez śniadania) i recepcja jest czynna cały dzień, lecz od 10.00 do 17.00 obowiązuje zakaz przebywania w pokojach; cisza nocna rozpoczyna się o 23.00. Dojazd autobusem nr 2 (20.00-0.00 nocny autobus E). Trochę hoteli jest wokół Piazza Garibaldi i za rzeką po stronie uniwersytetu (autobus nr 3 z Piazza Garibaldi). Inna możliwość to Concari przy Piazzale Santa Croce 9 (• 0521/295865), z dwójkami po 27 000 L, a także hotele przy via Gramsci, głównej drodze wyjazdowej, np. Amorini, nr 37 (* 0521/93239), dwójki po 32000 L, lub II Sole, nr 15 (w 0521/995107) — dwójki po 26000 L. Bliżej centrum są jeszcze dwie możliwości: Farini, via Salina 3 (» 0521/34440), i Fontana na Piazza Le Carbone 1 (* 0521/282563) — w obu pokoje po 25000-31 000 L. Bliżej dworca najmniej ponury hotel to Brozzi, via Trento 11 (0521/771157) — dwójki 28 500 L.
Miasto
Rdzeniem Parmy jest Piazza Garibaldi z mnóstwem kawiarni: tutaj i wśród wąskich uliczek i alejek, odchodzących na zachód i południe od placu, koncentruje się nocne życie miasta. Do placu przylega Palazzo del Govematore, za którym wznosi się renesansowy kościół Madonna della Steccata, do którego budowy wykorzystano ponoć projekt bazyliki Św. Piotra Bramantego. Wewnątrz są freski wielu malarzy XVI-wiecznych, a wśród nich wyróżniają się malowidła Parmigianina, który poświęcił tej pracy ostatnie dziesięć lat swego życia, póki nie został zwolniony przez niezadowolone władze kościelne za niedotrzymanie warunków kontraktu. W rok później zmarł, w wieku 37 lat, a według Vasariego przed śmiercią zwrócił się ku alchemii i stał się „człowiekiem niemal barbarzyńskim czy dzikim”.
Zaledwie pięciu minut potrzeba, by idąc na lewo od Strada Garibaldi znaleźć się na Piazza Duomo, stanowiącym część starego centro episcopale, z dala od ulic handlowych centrum. Piękna Duomo w stylu lombardzko-romańskim (zamkn.
12.00-15.00), datująca się z XI w., mieści w południowym transepcie wcześniejsze prace Parmigianina, powstałe podczas terminowania u Correggia — który z kolei namalował Wniebowzięcie na centralnej kopule. To ukończone w 1534 r. dzieło należy do najsławniejszych w spuściźnie Correggia: Najświętsza Panna unosi się nad morzem kończyn, twarzy i falujących draperii, co w swoim czasie wywołało pełne zdziwienie komentarze. Jeden ze współczesnych porównał obraz do „siekaniny żabich udek”, a Dickens uznał, że czegoś podobnego nie wymyśliłby „szalony chirurg w stanie najdzikszego delirium”. Zapłatę za fresk złośliwie uiszczono workiem drobnych monet, gdyż Correggio znany był ze skąpstwa. Fama głosi, że gdy dźwigał worek w upale do domu, dostał gorączki i zmarł w wieku 40 lat. Faktycznie, artysta zmarł cztery lata później, w 1530 r., w rodzinnym miasteczku.
Inną pracę Correggia można zobaczyć na kopule kościoła San Giovanni Evangclis-ta za duomo fresk przedstawiający Wizję iw. Jana na Patmos. Camera di San Paolo w byłym klasztorze benedyktyńskim koło via Melloni, kilka minut piechotą na północ, została wymalowana freskami przez Correggia w 1518 r.; artysta przedstawia tu przeoryszę, która zamówiła dzieło, jako boginię Dianę (nad kominkiem).
Bardziej interesujące jest jednak ośmiokątne baptysterium katedry (codz. 9.00-13.20 i 15.00-19.00; 3000 L), wyłożone różowym marmurem werońskim, budowla o wysokości czterech kondygnacji, okolona pierścieniem rzeźb i zwieńczona smukłymi wieżyczkami. Trzy bogato rzeźbione portale są wieczorami częstym miejscem spotkań. Budowla ta reprezentuje styl przejściowy między romańskim a gotyckim i uznawana jest za najpiękniejsze dzieło Benedetta Antelami, który wykonał ją w 1196 r. Antelami wyrzeźbił fryz okalający budynek, wykonał także reliefy wewnątrz, łącznie z czternastoma figurami przedstawiającymi miesiące i pory roku. Wyszedłszy spiralnymi schodami na górę, można się z bliska przyjrzeć freskom na sklepieniu żebrowym, namalowanym przez nieznanego XIII-wiecznego artystę. Wnętrze jest obecnie pieczołowicie czyszczone i restaurowane, toteż może być zamknięte, lecz konserwacja powinna zostać niedługo ukończona.
Idąc na wschód od placu katedralnego dochodzi się do Museo Glauco-Lombardi przy via Garibaldi 15 (wt.-sb. 9.30-12.00; 16.00-18.00; 15.00-17.00 zimą; nd. 9.30-13.00; 2000 L), które wskrzesza dawne czasy wystawiając pamiątki po Marii Ludwice Austriaczce, władającej tutaj po klęsce swego męża, Napoleona, pod Waterloo. Cesarzowa osiadła w Parmie w 1816 r., kiedy to kongres wiedeński przyznał jej księstwo parmeńskie. Jak głosi tradycja, Maria Ludwika zwiększyła produkcję parmeńskich perfum fiołkowych.
Przeszedłszy stąd przez Piazza Marconi nie sposób nie dostrzec największego zabytku w Parmie, Palazzo della Pilotta, otoczonego olbrzymim parkingiem. Budowę rozpoczął w XVI w. Alessandro Famese, bombordowania podczas ostatniej wojny zredukowały pałac do skorupy, lecz później został odbudowany i mieści się tu obecnie szereg muzeów parmeńskich. Jako Paweł III Alessandro Famese był jednym z najbardziej przebiegłych papieży renesansowych i za swego pontyfikatu przyłączył Parmę i Piacenzę do państw papieskich dla swego rozwiązłego syna Pierluigiego. Pałac został wybudowany właśnie dla Pierluigiego, lecz zamordowano go przed ukończeniem budowy.
Wewnątrz znajduje się główna galeria sztuki w Parmie, Galleria Nazionale (wt.-nd.
9.00-19.30; 5000 L, bilet uprawnia również do wstępu do Teatro Farnese), nowoczesna wystawa obejmująca kolejne prace Correggia i Parmigianina oraz wybitne płótna Carracciego — Apostołów u grobu i Pogrzeb dziewicy — zawieszone na suwnicach u szczytu budynku, obezwładniające swym ogromem. Teatro Farnese, przez który przechodzi się po drodze do galerii, mieści się w byłej zbrojowni pałacu; podczas bombardowania w 1944 r. został prawie doszczętnie zniszczony, a następnie odbudowany. Półkoliste rzędy drewnianych siedzeń na trzech poziomach wzorowane są na Teatro Olimpico Palladia w Vicenzie, tu też zainstalowano pierwszą scenę obrotową we Włoszech. Museo Nazionale di Antichita piętro wyżej (wt.-sb.
9.00-14.00, nd. 9.00-13.00; 2000 L) nie jest aż tak ważkim zabytkiem, ale warto rzucić okiem zarówno na znaleziska z etruskiego miasta Velleia i prehistorycznych miejscowości nad jeziorami wokół Parmy, jak i na blat stołu, na którym cesarz Trajan wykarbował wykaz swych darów dla biednych.
Po drugiej stronie rzeki, naprzeciw Palazzo della Pilotta, rozciąga się Parco Ducale, zespół ogrodów założony w XVIII w. wokół XVI-wiecznego pałacu wybudowanego dla Ottaviana Farnese. Casa di Toscanini, zaraz na południe przy Borgo R. Tanzi (codz. 8.30-12.00 oraz śr. i sb. 15.00-18.00), to tylko jeden z zabytków, które upamiętniają silne tradycje muzyczne w mieście. Kompozytor urodził się w tym domu, a debiutował w miejscowym Teatro Regio. Jeszcze dalej na południe, po tej samej stronie rzeki, jest cmentarz Villetta, gdzie pod baldachimem spoczywają zabalsamowane zwłoki Niccolo Paganiniego.
Gastronomia, życie nocne… i trochę wiadomości muzycznych
Parma nie słynie ze swego życia nocnego, gdyż miejscowi wolą raczej odbywać długie sesje w urozmaiconych (i doskonałych) restauracjach lub też wybrać się do teatru czy opery. Lokalnej kuchni można spróbować w Ristorante Aurora na vicolo Sant’Alessandro. Niezła jest również Cafe Escandalo przy via della Repubblica 86. Miłośnicy opery zachodzą do Cannon d’Oro, via N. Sauro 3, drogiej, lecz interesującej restauracji. Taniej można zjeść po drugiej stronie Ponte di Mezzo w pizzeriach przy via Massimo d’Aseglio, a na vicolo Grossardi jest studencka mensa.
Przy nadrzecznej viale Basetti ma siedzibę jeden z najlepszych zespołów teatralnych w Europie, Colletivo di Parma, który występuje od października do czerwca w Teatro Due, viale Basetti 12a (0521/208088) i w swych spektaklach czerpie z tradycji komedii i teatru politycznego; jednym z jego twórców był Dario Fo. Ważną rolę odgrywa też w Parmie opera, mieszcząca się w Teatro Regio na via Garibaldi (0521/795690) i słynąca z wyrobionej publiczności.