Udine
Dobrze się stało, że autorem najlepszych dzieł sztuki w UDINE jest Giambattista Tiepolo, gdyż lekka i błyskotliwa twórczość tego malarza bardzo pasuje do miasta. Obok ulic i pod nimi biegną niewielkie kanały zwane rogge, odprowadzone od rzek Torre i Cormor; światło odbija się od tych jasnych strumieni, padając na ściany i przydrożną zieleń. Komfortowe i burżuazyjne Udine jest drugim co do wielkości miastem Friuli-Wenecji Julijńskiej i niektórzy mówią, że choć Triest liczy dwa razy więcej ludności, Udine prędzej czy później uzyska prymat. Miasto wydaje się mieć wszystkie cechy, których brakuje Triestowi — delikatność, spokój, powodzenie. Z kolei Triest ma bogatą tożsamość, przy której Udine wydaje się bladawe jak różowobiała fasada jego słynnego ratusza.
Wraz z Cividale, Tricesimo i Zuglio Udine należało do bastionów granicznych starożytnego Rzymu, lecz do VI w. znaczyło dużo więcej niż tylko miejsce, gdzie stacjonuje garnizon. Ośrodkiem regionalnym stało się jednak dopiero w XIII w. Patriarchę Bertodlo di Andechs (1218-51) można uznać za ojca Udine — założył dwa place targowe („stary rynek” na via Mercatovecchio i nowy na Piazza Matteotti, gdzie nadal odbywają się targi), przeniósł siedzibę patriarchatu z Cividale do zamku w Udine i zorganizował radę miasta. W 1362 r. na mocy traktatu miasto przypadło w udziale książętom austriackim, lecz nie na długo: po wielokrotnych atakach i oblężeniach spragniona nowych ziem Wenecja zajęła Udine w 1420 r. Wenecjanie władali miastem przez ponad 400 lat, aż w 1797 r. Republika Wenecka skapitulowała przed Napoleonem.
Dojazd, informacja i noclegi
Dworce kolejowy i autobusowy w Udine znajdują się blisko siebie w południowej części miasta, na via Europa Unita; via Roma prowadzi od dworca kolejowego do centrum miasta. Biuro EPT jest przy via Piave 27 (pn.-pt. 8.30-13.00 i 14.30-18.00, sb. 8.30-13.00). Dobry hotel z przystępnymi cenami to Manin, via Manin 5(0432/501146), z pokojami od 32 000 L; inny w tym samym przedziale cenowym to Al Yecchio Tram, Piazza Garibaldi 15 (w 0432/502516). Być może znajdzie się miejsce w jednym z dwóch domów studenckich na via Zoletto (przecznica via Aąuileia): Residenza Grandę (0432/26058) i Residenza Piccola (» 0432/299127). Studenci spoza Włoch mogą przenocować w domu młodzieżowym na via Ungheria — szczegółowe informacje w CTS (młodzieżowe biuro podróży) przy via Aąuileia 50/3 (pn.-pt. 16.30-19.00).
Miasto
Legenda głosi, że zwieńczone zamkiem wzgórze w sercu Udine usypały hordy Attyli, wykorzystując hełmy jako wiadra, aby ich wódz mógł rozkoszować się z odległości 36 km widokiem płonącej Akwilei. Zwiedzanie Udine należy rozpocząć u podnóża wzgórza, na Piazza Liberta, placu, którego zespół architektoniczny ma niewiele sobie równych we Włoszech. XV-wieczny Palazzo del Comune stanowi wyraźne odniesienie do Palazzo Ducale w Wenecji, a wieża zegarowa naprzeciw palazzo, wybudowana w 1527 r., również ma pierwowzór wenecki — lew na fasadzie i Maurowie z brązu, wybijający godziny na szczycie wieży, to wyraźne aluzje do Torre dell’Orologio na placu Św. Marka. Statua przy północnym końcu placu to kiepska alegoria Pokoju, podarowana miastu przez cesarza Franciszka I dla upamiętnienia zdobycia miasta przez Habsburgów.
Do Castello idzie się przez Arco Bollani, zaprojektowany przez Palladia, a następnie wzdłuż Loggia del Lippomano, zgrabnej galerii w stylu weneckiego gotyku. XVI-wieczny castello, wybudowany i ozdobiony przez miejscowych artystów, mieści doskonałe muzeum obejmujące dzieła Caravaggia, Carpaccia, Bronzina i Tiepola; obecnie jest nadal w remoncie po trzęsieniu ziemi w 1976 r. — o stan zaawansowania robót można się dowiedzieć w EPT.
Na północ od Piazza Liberta biegnie via Mercatovecchio, niegdyś kupieckie serce miasta, a obecnie najruchliwsza ulica handlowa. Kapliczka Santa Maria, wcielona do Palazzo del Monte di Pieta na via Mercatovecchio to prawdziwa piękność. Wnętrze widziane od ulicy przez szybę — z zachmurzonymi barokowymi freskami pędzla Giulia Quaglio (1694) — robi wrażenie zanurzonego pod wodą.
Prosto na zachód znajduje się Piazza Matteotti, z galeriami po trzech stronach i piękną barokową fasadą kościoła San Giacomo po czwartej. Rolę placu jako centrum życia publicznego w Udine potwierdza ołtarz na balkonie San Giacomo, na wysokości pierwszego piętra; w soboty odprawiano tutaj msze, aby wierni nie musieli odrywać się od handlu na placu. Skwer pełnił nie tylko funkcję placu targowego, gdyż odbywały się tu turnieje, spektakle teatralne i zabawy karnawałowe. Fontanna na środku placu została w 1543 r. zaprojektowana przez Giovanniego da Udine, ucznia Rafaela, który przyłożył również ręki do budowy pałacu.
Na południe od Piazza Liberta znajduje się Duomo, romańska budowla odrestaurowana w XVIII w. w stylu barokowym. Główną atrakcją są obrazy ołtarzowe i freski Giambattisty Tiepolo — zdobią one pierwsze dwie kaplice po prawej stronie i kaplicę Najświętszego Sakramentu trochę dalej. Serię fresków namalowaną przez Tiepola we współpracy z synem Giandomenico można oglądać naprzeciw — w maleńkim Oratorio della Purita, dokąd zaprowadzi cię zakrystian duomo.
Lecz najwybitniejsze dzieła sztuki w Udine to freski Giambattisty Tiepolo w pobliskim XVIII-wiecznym Palazzo Arcivescovile (pałac arcybiskupi; pn.-pt. 9.00-12.00). Te świetliste i wytrawnie teatralne sceny namalowane w latach 20-tych XVIII w. stanowią coś w rodzaju rokokowego poematu epickiego na motywach Starego Testamentu. Upadek zbuntowanych aniołow jest pierwszą pracą, którą się widzi po wejściu schodami na pierwsze piętro; inne freski ukazują Sarę i anioła, Abrahama i aniołów, Rachelę, Abrahama i Izaaka oraz Sąd Salomona.
Z pomniejszych atrakcji chyba najbardziej interesująca jest wystawa lokalnego rękodzieła i sztuki ludowej w Museo Friulano delle Arti e Tradizione Popolari (wt.-sb. 9.00-12.30 i 15.00-18.00, nd. 9.00-12.30), mieszczącym się w Palazzo Gor-go-Maniago na via Viola.
Gastronomia i rozrywka
W Udine są całe tuziny restauracji, a do najpopularniejszych należy Da Arturo, via Pracchiuso 75 (pn. zamkn.). Bezpretensjonalna Trattoria alTAllegria, via Grazzano 18 (pn. zamkn.), podaje niewyszukane dania lokalne w sali jadalnej obok baru — przepyszne są gnocchi (kluski) w maśle. Można również zajrzeć do A i Castagni, via Barigliara 21\,Al Cacciatore, via Cividale 638, lub Alla Ghiacciaia, vicolo Portello 2. Samoobsługowa Zenith, na via Prefettura, jest dobra, jeśli się spieszysz.
Studenci przesiadują w barach Manhattan i Arcobaleno na viale Palmanova oraz w St James na via Grazzano. Dyskoteka Contarena na Piazza Liberta należy do najbardziej ożywionych lokali tanecznych. Życie nocne jest bardzo ograniczone poza okresem roku akademickiego, lecz latem jest bogaty program wydarzeń kulturalnych — teatr, muzyka, balet — w mieście i w okolicy.