Wenecja – Dorsoduro
Jedne z najpiękniejszych przykładów architektury budynków tak publicznych, jak i prywatnych w Wenecji można znaleźć w sestiere DORSODURO, co wynika m.in. ze stabilności brzegów tej dzielnicy (dorsoduro znaczy „twarde plecy“). Główne atrakcje, Ca Rezzonico, Accademia i Salute, znajdują się w pasie nadbrzeżnym, poza który wykracza niewielu turystów. Ponieważ ta sestiere posiada granicę poprowadzoną w sposób niezwykle zawiły, dla uproszczenia potraktowaliśmy linię Canal Grandę — Rio di Ca Fóscari — Rio Nuovo jako granicę Dorsoduro.
Galleria dell Accademia
Wt.-sb. 9.00-14.00, nd. 9.00-13.00;
Galleria dell Accademia jest jednym z najlepszych specjalistycznych zbiorów sztuki europejskiej, a zawiera chronologicznie ułożoną kolekcję malarstwa weneckiego od XIV do XVIII wieku. Początkowo, po założeniu muzeum w roku 1807, gromadzono tu obrazy z likwidowanych wówczas kościołów i klasztorów, a sama galeria mieści się w dwóch, także należących kiedyś do kościoła, budynkach: przebudowanym przez Bartolomeo Bon w latach czterdziestych XV wieku kościele Santa Maria della Carita oraz rozpoczętym przez Palladia w roku 1561, ale nie dokończonym Convento dei Canonici Lateranensi (klasztor kanoników laterańskich).
WCZESNY RENESANS
Galeria składa się z wielu sal, które następują jedna po drugiej w kierunku przeciwnym do wskazówek zegara. W znajdującej się na górze pierwszej sali spotykali się w XV wieku członkowie Scuoli, a obecnie umieszczono tu obrazy najstarszych znanych z imienia malarzy weneckich. Najbardziej fascynujące z nich są dzieła Paolo Veneziano z pierwszej poł. XIV wieku oraz jego następcy, Lorenzo Veneziano, ale warto też przyjrzeć się Poliptykowi Apokalipsy Jacobcllo Alberegno, na którym znajdują się gniewny Bóg ze Starego Testamentu, siedmiogłowa bestia i baranek z wieloma oczami.
Sala nr 2 mieści prace z końca XV i pocz. XVI wieku, m.in. duże malowidła ołtarzowe, które, mimo że przedstawione na nich sceny nie należą do spokojnych, usposabiają do kontemplacji. Niecodziennym, posępnym płótnom Carpaccia, Ukrzyżowanie i gloryfikacja dziesięciu tysięcy męczenników z góry Ararat oraz Ofiarowanie Jezusa w świątyni, towarzyszą prace Giovanni Bclliniego i Cima da Conegliano.
W obrazach wczesnorenesansowych w sali zachodniej pojawia się charakterystyczne dla malarstwa weneckiego traktowanie koloru, ale malarstwo to nie ma porównania ze znakomitymi niewielkimi obrazami w salach nr 4 i 5, które stanowią jeden z punktów centralnych galerii. Oprócz Świętego Jerzego Mantegny i serii Madonn Giovanni Belliniego, dział ten zawiera jeden z najbardziej intrygujących obrazów włoskich, Burzę Giorgione (1500). Zabezpieczające obraz szkło odbija jednak światło i trudno go zobaczyć dokładnie.
ROZKWIT RENESANSU
W sali nr 6 pojawia się jedna z głównych postaci malarstwa weneckiego, Jacopo Robusti zwany Tintoretto. Jego Madonna dei Camerlenghi (1566) posiada bogatą kolorystycznie, aksamitną szatę, a postacie ludzkie mają rysy twarzy, które można w Wenecji zobaczyć do dziś. Inne sławne nazwisko w tej sali to Tycjan (Tiziano Vecellio), ale umieszczony tu jego obraz Jan Chrzciciel (pocz. lat czterdziestych XVI wieku) nie jest specjalnie ciekawy. Jedno z najbardziej godnych uwagi płócien w galerii, Miody człowiek w swoim gabinecie pędzla Lorenzo Lotto (1528), znajduje się w sali nr 7.
Sala nr 10 poświęcona jest obrazom epickim. Całą jedną ścianę zajmuje dzieło Paolo Veronese Uczta w domu Lewiego (pierwotnie zwane Ostatnią Wieczerzą), które spowodowało ostry sprzeciw dworu stolicy apostolskiej. Urzędnicy tamtejsi stwierdzili, że jak na obraz o tematyce religijnej, dzieło było zbyt śmiałe. Pytali: „Dlaczego na obrazie są Niemcy, błaznowie i tym podobne rzeczy? Czy nie wydaje się Panu, że karły, pijacy, Niemcy, błaznowie i tym podobne niestosowności nie pasują do Ostatniej Wieczerzy naszego Pana?“ Veronese odrzucił krytykę i zareagował na nią zmieniając jedynie tytuł dzieła, co oczywiście z miejsca zażegnało spór. W sali znajdują się też trzy płótna Tintoretta, które obrazują sceny z legendy o świętym Marku: Święty Marek uwalnia niewolnika (1548; to właśnie temu dziełu artysta zawdzięcza sławę), Kradzież ciała iw. Marka oraz Św. Marek ocala życie Saracenowi (obydwa z lat sześćdziesiątych XVI wieku). We wszystkich tych obrazach widać, jak bardzo artysta kochał wszelkie formy siły i dramatyzmu, od dramatyzmu fizycznego albo psychologicznego przedstawianych scen, podkreślonego przez postaci w skręconych pozach, po skumulowaną w pociągnięciach pędzla, w percepcji koloru i w użyciu światłocienia energię. Naprzeciw nich umieszczony jest nasycony emocjonalnie, późny obraz Tycjana Pieta (lata siedemdziesiąte XVI wieku), który początkowo miał podobno znaleźć się na jego grobie w kościele Frari.
WIEK XVIII
Sala nr 11 zawiera szereg dzieł najwybitniejszego XVIII-wiecznego malarza weneckiego Giambattisty Tiepolo, w tym ocalone z ruin zbombardowanego przez Austriaków kościoła Scalzi dwa fragmenty malowidła (1743-45) oraz szkic zdobiącego dawniej to samo sklepienie obrazu pt. Przeniesienie domku Matki Bożej do Loreto (1743).
Wystawiony w dalszych salach zbiór XVII- i XVIII-wiecznych płócien nie jest zbytnio ciekawy, a wyróżniają się tylko portrety Rosalby Carriery i wnętrza Piętro Longhi w sali 17. Twórczość Carriery spopularyzowała użycie barw pastelowych. Typowy dla niej jest wzruszający Autoportret w starszym wieku (lata czterdzieste XVIII wieku), który wykonała na krótko przed utratą wzroku. Longhi natomiast nie należy do najwybitniejszych malarzy Accademii, ale namalowane przez niego sceny dobrze ilustrują życie XVIII-wiecznej Wenecji (inne jego obrazy, w tym sławny Pokaz nosorożca, znajdują się w Ca Rezzonico).
RODZINA V1VARINI, BRACIA BELL1NII CARPACCIO W salach za rogiem i na prawo umieszczone są dalsze prace z XV i pocz. XVI wieku. Dużo jest tutaj obrazów namalowanych przez członków rodziny Vivarini, a wybija się wśród nich Santa Chiara Alvise Vivariniego. Dział ten posiada też cztery tryptyki wykonane przez Giovanni Belliniego i jego asystentów dla tutejszego kościoła w latach sześćdziesiątych XV wieku. Niezwykłe dzieło jego brata Gentile, Błogosławiony Lorenzo Giustinian, jest jednym z najstarszych obrazów weneckich, które zachowały się do naszych czasów i jednym z najwcześniejszych podpisanych dzieł Belliniego. Nie wygląda najlepiej, gdyż podobno noszono go stale w procesjach.
W sali nr 20 (korytarzem w lewo) umieszczony jest wspaniały cykl wykonanych ok. roku 1500 dla Scuola di San Giovanni Evangelista obrazów, które ilustrują głównie cuda związane z relikwiami św. Krzyża. Wszystkie są bogate w fascynujące szczegóły historyczne, ale trzy z nich, Uzdrowienie szaleńca Carpaccia oraz Wydobycie relikwii z dna Canale di San Lorenzo i Procesja z relikwią po placu św. Marka Gentile Belliniego zdecydowanie się wyróżniają.
W następnej sali znajduje się seria płócien Carpaccia Historia św. Urszuli, które powstały na zamówienie Scuola di Sant Orsola w San Zanipolo (1490-94). Ten zespół odnowionych w połowie lat osiemdziesiątych obrazów należy do najciekawszych we Włoszech. Według legendy książę brytyjski Hereus oświadczył się księżniczce bretońskiej Urszuli. Ta zgodziła się na małżeństwo pod dwoma warunkami: Hereus miał nawrócić się na chrześcijaństwo i czekać na nią trzy lata, aż wróci z pielgrzymki, a następnie wyruszyła do Ziemi Świętej w towarzystwie 11 000 dziewic. W pobliżu Kolonii jednak Hunowie dokonali na pątniczkach rzezi, o której Urszula została ostrzeżona we śnie.
Wreszcie w sali nr 24 (dawny pokój mieszkalny Scuoli) wystawiony jest obraz Tycjana Wizyta Marii w świątyni (1539). Wisi on w miejscu, gdzie miał znajdować się już w zamiarze artysty, podobnie jak kolejny z serii najstarszych obrazów weneckich, tryptyk Antonio Vivariniego i Giovanniego d Alemagna (1446).