Wenecja – San Polo
Z powodów praktycznych dzielnica, którą nazwaliśmy SAN-POLO, oznacza obszar mniej więcej dwa razy większy od sestiere o tej samej nazwie, i obejmuje m.in. dużą część sestiere Santa Croce i fragment Dorsoduro, a ograniczona jest kanałami Grandę oraz Rio Nuovo—Rio di Ca’Fóscari (skrót, którym płyną tramwaje diretto). Kanały te trudno przekroczyć bezwiednie, co można z łatwością zrobić w przypadku granic sestieri.
Rialto
Stosunkowo stabilny teren budowlany oraz korzystne położenie obronne przyciągnęły jednych z pierwszych osadników weneckich właśnie na wysoki brzeg (rivo alto) nad kanałem Grandę, z którego z czasem powstała dzielnica Rialto. Polityczne życie miasta skupiało się wokół San Marco, podczas gdy Rialto stanowiło centrum handlowe. W XII wieku tu właśnie otwarto pierwszy bank państwowy w Europie, a mieszkający ówcześnie w tej dzielnicy finansiści należeli do najpoważniejszych postaci na giełdach międzynarodowych przez przynajmniej trzy następne stulecia. Znajdowały się tu także urzędy państwowe, które kierowały wszelkimi sprawami morskimi, a na pocz. XVI wieku w nowo wzniesionym Palazzo dei Camerlenghi (przy moście Rialto) umieszczono biura ministerstwa finansów.
Rialto było także przykładem ścisłego związku między bogactwem a upadkiem moralnym. Wykonany w końcu XVI wieku spis wykazał w mieście około 3000 patrycjuszek, ale ponad 11 000 prostytutek, z których większość mieszkała w dzielnicy bankierów. Personel jednego z domów publicznych Rialto, Casteletto, znany był szczególnie ze swoich talentów literackich, muzycznych, nie mówiąc już o technice miłosnej, a nieustannym bestsellerem Wenecji był katalog z adresami i cenami usług najbardziej atrakcyjnych kurtyzan w mieście.
Dzięki odbywającym sie w Rialto targom Wenecja zdobyła miano bazaru Europy. Można tu było kupić lub sprzedać praktycznie wszystko; materiały, kamienie szlachetne, srebrne talerze, złotą biżuterię oraz przyprawy i barwniki ze Wschodu. Po ponad czterech wiekach od czasu powstania tutejszych targów, w roku 1514 wybuchł tu pożar, który strawił właściwie całą dzielnicę, z wyjątkiem kościoła. Rozważano wtedy możliwość przeniesienia centrum handlowego gdzie indziej, ale ponieważ głosy takie nie znalazły poparcia, od razu rozpoczęto odbudowę. Pięć lat po pożarze ukończono Fabbriche Vecchie (budynki z podcieniami przy Ruga degli Orefici i wokół Campo San Giacomo), a trzydzieści lat później wykonane według projektu Sansovino Fabbriche Nuove (wzdłuż Canal Grande, począwszy od Campo Cesare Battisti).
Dzisiaj targ Rialto jest spokojniejszy niż w okresie szczytowego rozkwitu Wenecji, ale nadal jest jednym z najbardziej ożywionych punktów w mieście, a także jednym z niewielu miejsc, gdzie słyszy się prawie wyłącznie język włoski. Przy kościele i na Ruga degli Orefeci stoi cały tłum sprzedawców pamiątek, natomiast targ właściwy mieści się nieco dalej, w kierunku Canal Grande. Składa się ze straganów z owocami wokół Campo San Giacomo, stoisk z jarzynami i sklepów mięsnych na Campo Battisti oraz z targu rybnego (targi czynne są w zasadzie do 13.00, ale niektóre stragany otwierają się także późnym popołudniem). Przy skrzyżowaniu Ruga degli Orefici i Ruga Vecchia San Giovanni mieszczą się sklepy ze wspaniałymi serami, a na Ruga Vecchia, między handlarzami kiczem, znajduje się dodatkowo szereg dobrych alimentari.
Znana w Wenecji legenda głosi, że miasto zostało założone dokładnie w południe w piątek, 25 marca 421 roku, i że w tym samym roku wzniesiono kościół San Giacomo di Rialto (codz. 10.00-12.00), który ma być najstarszy w Wenecji. Nie jest to wykluczone, ale faktem pewnym jest, że kościół został przebudowany w roku 1071 i część dzisiejszego kościoła, np. sześć wenecko-bizantyjskich kapiteli, wieńczących kolumny ze starożytnego greckiego marmuru, pochodzi właśnie z tego okresu. Odchodząc od Rialto wzdłuż Canal Grandę wchodzisz w dzielnicę, w której trudno się zorientować, nawet jak na standardy weneckie. Spacer po obszarze między Rio delle Baccerie a Rio di San Degola dostarcza mocnych wrażeń estetycznych nawet bardzo wybrednym amatorom malowniczości, gdyż co chwilę napotyka się tu warsztaty wciśnięte w parterowe pokoiki lub umieszczone w sąsiadujących z kanałem ogródkach.
Wychodząc z Rialto mija się zwykle kościół San Cassiano (pn.-sb. 9.45-11.30 i 16.30-19.00). Z zewnątrz wygląda on jak stodoła, ale w środku kryje trzy obrazy Tintoretta: Zmartwychwstanie, Zstąpienie do otchłani i Ukrzyżowanie. Pierwsze dwa są w renowacji, ale trzeci, niezwykła scena, zdominowana nie przez krzyż, a przez drabinę, na której stoją oprawcy Chrystusa, jest jednym z najwspanialszych obrazów w Wenecji.
W pobliżu (oznakowane dojście rozpoczyna się na San Cassiano) wznosi się Ca’ Pesaro, w którym mieszczą się Galleria d’Arte Moderna (wt.-sb. 10.00-16.00, nd. 9.30-12.30; 2000L) i Museo Orientale (wt.-sb. 9.00-14.00, nd. 9.00-13.00; 2000L). Większość zbiorów współczesnych stanowią zakupione na Biennale dzieła nie znanych szerzej artystów włoskich, natomiast posiadane przez galerię orientalną wyroby z laki, zbroje, tarcze, broń itp. zainteresują głównie specjalistów.
Campo San Polo i okolice
Drugim co do wielkości placem w Wenecji jest Campo San Polo. W przeszłości służył czasami jako arena do walki byków, odbywał się na nim cotygodniowy jarmark i organizowane czasem większe targi. Obecnie funkcjonuje jako centrum życia towarzyskiego oraz stadion sportowy dla dzieci.
Posępne wnętrze kościoła San Polo (pn.-sb. 7.30-12.00 i 16.00-19.00, nd. 8.00-12.15) warto obejrzeć głównie ze względu na Ostatnią Wieczerzę Tintoretta i stacje drogi krzyżowej Giandomenica Tiepolo, które artysta mamalował w wieku lat zaledwie dwudziestu. Emanująca z tych obrazów prosta pobożność może skłonić niektórych turystów do zmiany zdania o Giandomenico, choć wydaje się, że jego zainteresowaniem cieszyły się nie tyle sceny centralne, ile umieszczone w tle portrety członków miejscowej śmietanki towarzyskiej.
Wychodząca z placu w kierunku Rialto Calle Madonera daje początek serii ruchliwych ulic handlowych, na których znajdują się jedne z najlepszych pasticcerii w Wenecji oraz wiele sklepów obuwniczych i odzieżowych. Kontynuacją tych ulic po drugiej stronie placu są Salizzada San Polo i Calle dei Saoneri, które razem stanowią odpowiednik Mercerie po tej stronie Canal Grandę.