WENECJA (VENEZIA)
Niewielkie grupy rybaków i myśliwych zamieszkiwały błotniste wybrzeże Laguny Weneckiej już na początku ery chrześcijańskiej, ale dopiero począwszy od najazdów plemion germańskich w V wieku zaczęły tu powstawać większe kolonie osadników. Pierwsza masowa migracja została spowodowana przez przybycie do Wenecji Euganejskiej hord Hunów Attyli w roku 453, a następna, sto lat później, w roku 568, najazdem Longobardów na północne Włochy.
Luźny związek społeczności wyspiarskich, który zaczął powstawać w VI wieku, był politycznie powiązany z Bizancjum i do końca VII wieku jego przywódcy znajdowali się pod skutecznym nadzorem hierarchów bizantyjskich z Rawenny. Ale wraz ze wzrostem liczby ludności na wyspach, który wynikał z utwierdzania się władzy Longobardów w Wenecji Euganejskiej w końcu VII wieku, kontrola imperium ulegała osłabieniu i w roku 726 osadnicy wybrali pierwszego przywódcę rządu prowincji — dożę.
Zwierzchność Bizancjum stała się wkrótce tylko nominalna, a kupcy i właściciele łodzi z laguny zaznaczyli swoją niezależność jednym symbolicznym aktem — wykradzeniem ciała świętego Marka z Aleksandrii w roku 828. Św. Marek zastąpił bizantyjskiego św. Teodora w funkcji patfona miasta, a obok pałacu dożów zbudowano bazylikę, aby miejsce przechowywania jego relikwii miało godny wygląd. Te dwie budowle, bazylika św. Marka i Palazzo Ducale (pałac dożów), miały stać się symbolami państwa weneckiego i miejscem sprawowania władzy w mieście przez prawie tysiąc lat.
Jeszcze przed końcem X wieku sieć powiązań handlowych Wenecji była dobrze rozwinięta, dzięki zagwarantowanym miastu przez Bizancjum koncesjom na rynkach wschodnich i wykorzystaniu do dystrybucji towarów ze Wschodu dróg wodnych w północnych Włoszech. Do końca XII wieku kupcy weneccy uzyskali zwolnienie ze wszystkich ceł na terenie Cesarstwa Wschodniego, a z chaosu, jaki powstał w wyniku ogłoszenia pierwszej krucjaty w roku 1095, odnieśli tylko zyski. Czwarta krucjata, która dzięki wenecjanom zakończyła się w Konstantynopolu, przypieczętowała sukces ich morskiego imperium. Ze złupionego w roku 1204 Konstantynopola przywieźli oni całe statki pełne skarbów (w tym i konie, które dziś znajdują się nad portalem bazyliki), ale ważniejszy od tego był podział zdobyczy terytorialnych. „Ćwierć i pół ćwierci” imperium rzymskiego znalazło się w rękach Wenecji, a prócz tego Republika zdobyła cały łańcuch portów, który ciągnął się prawie bez przerwy od Laguny Weneckiej do Morza Czarnego.
Przez większość wieku XIV władcy Wenecji podporządkowywali wszystkie swoje wysiłki jednemu celowi: pokonaniu głównego rywala miasta na rynkach wschodnich, Genui. W końcu przewagę ekonomiczną i polityczną zapewniła Republice klęska genueńczyków w bitwie pod Chioggią (1379-80).
Właśnie w czasie wojen z Genuą powstała konstytucja wenecka, która miała przetrwać nie zmieniona aż do upadku Republiki. Najważniejszym aktem, prowadzącym do jej powstania, była uchwalona w roku 1297 Serrata del Maggior Consiglio, prawo, które ograniczyło uczestnictwo w rządach nad miastem dotychczas sprawującym je rodzinom. Powstanie niezadowolonych arystokratów w roku 1310 doprowadziło do utworzenia Rady Dziesięciu, która miała nadzorować wewnętrzne bezpieczeństwo Republiki. Początkowo miała to być rada czasowa, ale w roku 1334 wpisano ją na stałe do systemu zarządzania państwem i stała się najbardziej utajnioną i budzącą największe przerażenie instytucją państwową.
Polityka zagraniczna Wenecji była od początku zdominowana przez sprawy handlu wschodniego, ale pewien stopień kontroli terytorialnej był jej także konieczny dla utrzymania szlaków handlowych przez kontynent. Powstałe w połowie XV wieku imperium lądowe Wenecji miało pozostać właściwie nietknięte do czasów Napoleona.
W okresie europejskich sukcesów Wenecji na wschodzie rosło w siłę imperium otomańskie, które z czasem stało się zagrożeniem dla kolonii weneckich. Armia sułtana zdobyła Konstantynopol w roku 1453, a wraz z upadkiem głównych twierdz Peloponezu w roku 1499, Turcy zdobyli dostęp do Adriatyku.
Niechęć do weneckich ambicji w Europie i obawa przed ekspansją turecką doprowadziły w roku 1508 do powstania Ligi z Cambrai. Liga ta, której przewodzili papież Juliusz II, król francuski Ludwik XII, cesarz Maksymilian I i król Hiszpanii, skupiła dosłownie wszystkie potęgi europejskie w obozie wrogim Wenecji i postanowiła zniszczyć imperium weneckie, a dopiero później pobić Turków. Kiedy w roku 1516 wojna się zakończyła, sprytna dyplomacja wenecka zagwarantowała miastu kontrolę nad terytorium niemal równym dawnemu, ale wiele miast Wenecji Euganejskiej zostało złupionych, wielkie obszary ziemi zniszczone, a finansowo Wenecja stała się bankrutem.
Najgorsze jednak miało dopiero nadejść. Po podróży Vasco da Gamy do Indii przez Przylądek Dobrej Nadziei, wolna i kosztowna droga lądowa przez Azję do portów i na targi Wenecji zaczęła przegrywać konkurencję z nowym, uczęszczanym przez kupców z Europy północnej szlakiem morskim. Przewaga ekonomiczna w Europie zaczynała przechodzić w ręce Portugalczyków, Anglików i Holendrów.
Po złupieniu Rzymu w roku 1527 cały Półwysep Apeniński, z wyjątkiem Wenecji, dostał się pod wpływ cesarza Karola V. Oprócz tego ograniczenia wpływów Wenecji na terenie jej najbliższym, w miarę upływu czasu terytoria zamorskie Republiki zdobywali powoli Turcy. W roku 1529 imperium otomańskie obejmowało już cały południowy brzeg Morza Śródziemnego aż do Maroka i nawet wielki sukces Wenecji w bitwie morskiej pod Lepanto w roku 1571 nie powstrzymał utraty Cypru, która nastąpiła wkrótce potem.
Spór z Rzymem, który dotyczył zasięgu władzy papieskiej w Republice, osiągnął apogeum w roku 1606 wraz z wyłączeniem z Kościoła mieszkańców całego miasta. Po roku negocjacji ekskomunika została cofnięta, co naruszyło poważnie prestiż papiestwa w całej Europie. Stosunki z Habsburgami nie układały się wiele lepiej. Przedstawiciele ich linii austriackiej prowokowali zajścia, gdyż zachęcali piratów do napadów na weneckie statki handlowe, a lubujący się w wielkich intrygach Habsburgowie linii hiszpańskiej podjęli w roku 1618, znaną odtąd jako spisek hiszpański, równie ambitną co szaleńczą próbę dokonania przewrotu w państwie weneckim. Najwięcej szkody wyrządzili jednak Turcy, którzy w roku 1669 przejęli ostatnią twierdzę wenecką we wschodniej części Morza Śródziemnego, Kretę.
W XVIII wieku Wenecja utraciła zupełnie swoje znaczenie polityczne i została zmuszona do prowadzenia polityki pokojowej neutralności. Gospodarka Republiki miała nadal zdrowe podstawy, choć rozziew między warstwą arystokracji a nieustannie powiększającą się warstwą biedoty ulegał stałemu powiększeniu, a wszystkie wysiłki, zmierzające do złagodzenia niezadowolenia w mieście przez wprowadzenie bardziej demokratycznego systemu rządów, były konsekwentnie dławione przez konserwatywną arystokrację.
Taka skostniała politycznie Wenecja zyskała sławę już niejednej z największych potęg w Europie, ale miasta hazardu i nieustannej zabawy. Istnienie Republiki zakończył w końcu Napoleon. 12 maja 1797 rada Maggior Consiglio spotkała się po raz ostatni uchwalając zgodę na wyrażone przez Napoleona żądanie zlikwidowania dotychczasowego systemu rządów w mieście. W październiku tego samego roku Francja odstąpiła Wenecję Austrii, ale już w roku 1805 Napoleon włączył miasto do stworzonego przez siebie Królestwa Włoch, w którym pozostawała aż do klęski Francuzów pod Waterloo. Przekazano ją wtedy z powrotem Austriakom i została prowincją austriacką do roku 1866, kiedy to weszła do tworzącego się niezależnego Królestwa Włoch.
W czasie okupacji francuskiej zniszczono dużą liczbę budynków w celu modernizacji miasta, którą kontynuowano za rządów austriackich. Austriacy stworzyli większość rii tera (zasypanych kanałów), wybudowali dwa nowe mosty przez Canal Grandę i połączenie kolejowe z lądem stałym. Mimo to w XIX wieku miasto pozostało prawie bez środków do życia. Jako port Wenecja zeszła na drugi plan, wyprzedzona przez preferowany przez Austriaków Triest, osiągnęła natomiast duże sukcesy w dziedzinie turystyki, ponieważ Lido stało się najpopularniejszym kąpieliskiem Europy. Potrzeba posiadania solidniejszego oparcia ekonomicznego doprowadziła po I wojnie światowej do powstania na bagnach po drugiej stronie laguny ośrodka przetwarzania i przerobu przywożonych drogą morską surowców, Marghera.
W roku 1933 zbudowano nową drogę, którą mieszkający w Wenecji robotnicy mieli dojeżdżać do tego stale rosnącego kompleksu przemysłowego, ale rozwój Marghery nabrał tempa dopiero po II wojnie światowej. Produkcja tamtejszych zakładów jest konieczna dla gospodarki regionu, ale powoduje bardzo poważne problemy. Laguna została zanieczyszczona, a wiele osób wyprowadziło się z Wenecji do tańszych mieszkań w Mestre, co przyczyniło się do wzrostu terytorialnego Mestre-Marghera do rozmiarów trzykrotnie większych od obszaru historycznego centrum Wenecji. Liczba stałych mieszkańców starej Wenecji spadła natomiast od ostatniej wojny ze 170 do 80 tysięcy. Żadne miasto nie ucierpiało w podobnym stopniu w wyniku rozwoju turystyki (rocznie odwiedza miasto ok. 20 milionów ludzi, z których połowa nie zatrzymuje się w mieście nawet na jedną noc), ale bez niej Wenecja nie mogłaby dziś istnieć.