Wenecja – Wyspy północne
Leżące na północ od Wenecji wyspy San Michele. Murano, Burano i Torcello są miejscami, gdzie można oderwać się od tłumu turystów wypełniającego centrum miasta, są też źródłem większości wyrobów ze szkła i koronek, które widzi się w wielu weneckich sklepach. –
Tramwaje na wyspy odjeżdżają z Fondamente Nuove. Vaporetto # 5 kursuje co ok. 15 min. na San Michele i Murano, natomiast na Burano i Torcello można dostać się za pomocą mporetto # 12 (co 1-1, 5 godz.; na Burano jedzie się 45 min., a dalej już jest blisko). Na ten statek można wsiąść także na Murano, ale tylko na przystanku Faro.
San Michele
Wyspę-cmentarz San Michele otacza wysoki ceglany mur, który w pobliżu przystani •ustępuje miejsca eleganckiej białej fasadzie San Michele in Isola, projektowanego przez Mauro Coducciego w roku 1469. Wznosząc ten kościół Coducci przysłużył się nie tylko promocji architektury renesansowej w Wenecji, ale także popularyzacji kamienia z Istrii jako materiału budowlanego. Ten łatwo poddający sie obróbce, ale odporny na działanie wody kamień był używany wcześniej jako zabezpieczenie przed wilgocią na poziomie gruntu, ale nigdy nie zbudowano z niego całej fasady. Od czasów renesansu stał się surowcem do budowy większości ważniejszych gmachów w Wenecji.
Główną częścią wyspy (przejście przez krużganki) jest miejski cmentarz, założony dekretem Napoleona, a dziś, podobnie jak i kościół, utrzymywany przez franciszkanów (codz. 8.15-16.00). Większość zmarłych wenecjan leży tu tylko przez 10 lat, później kości ich są wydobywane i umieszczane w specjalnym ossuarium, miejsce zaś wykorzystuje się na grób następny. Na dłuższe utrzymywanie grobów mogą pozwolić sobie tylko bogatsze rodziny. Cmentarz podzielony jest na kwatery (przy wejściu można dostać bezpłatny plan), z których najbardziej zaniedbana jest kwatera protestancka (nr XV; ma tu swój grób Ezra Pound). W kwaterze nr XIV mieszczą się groby prawosławnych, m.in. skromne kamienie nagrobne Igora i Wery Strawińskich oraz bardziej wyszukany, zawsze ozdobiony kwiatami grobowiec rosyjskiego baletmistrza Siergieja Diagilewa.
Murano
Murano znane jest głównie jako ośrodek przemysłu szklarskiego w Wenecji, a jego główne fondamente zapchane są sklepikami sprzedającymi zupełnie czasem pozbawione gustu wyroby ze szkła. Nie trać jednak nadziei: wyspa posiada i inne atrakcje.
Zakłady produkcji szkła przeniesiono na Murano w roku 1291 aby je zabezpieczyć, a mieszkańcy Murano zaczęli strzec tajemnicy produkcji tak zazdrośnie, że przez długi okres posiadali w Europie monopol na wyrób luster. Szklarzom przysługiwały też niedostępne innym rzemieślnikom przywileje, takie jak prawo do noszenia miecza. Od roku 1376 małżeństwa zawierane przez szlachciców weneckich z córkami szklarzy umieszczano w Libro d’Oro, czego nie czyniono w wypadku innych małżeństw między klasami.
Znacznie bardziej interesujący od produktu końcowego jest proces wyrobu szkła. Można tu bezpłatnie oglądać liczne piece szklarskie, których właściciele co prawda zakładają, że każdy zwiedzający coś później kupuje, ale nie wywierają w tym kierunku zbyt silnej presji. Wiele z tych warsztatów znajduje się przy ulicy Fondamenta dei Vereri, która, jak sugeruje nazwa, jest tradycyjnym ośrodkiem tego przemysłu.
W momencie upadku Republiki Weneckiej na Murano znajdowało się 17 kościołów, z których do dziś pozostały tylko dwa. Jednym z nich jest gotycki kościół dominikanów San Piętro Martire, którego budowę rozpoczęto w roku 1363, ale po pożarze w roku 1474 znacznie go przebudowano. Jego główną atrakcją jest duży i jak zawsze elegancki obraz Giovanni Belliniego Madonna z Dzieciątkiem, św. Markiem i Augustynem oraz z dożą Barbarigo (1488). Drugi obraz Belliniego, Wniebowzięcie, znajduje się obecnie w konserwacji.
MUZEA SZKŁA
W pobliżu, na Fondamenta Cavour, w Palazzo Giustinian znajduje się Museo Vetrario (muzeum szkła; pn., wt. i czw.-sb. 10.00-16.00, nd. i święta 9.00-12.30; 3000L). Zbiór obejmuje wiele eksponatów z czasów rzymskich, ale najwcześniejsze zachowane wyroby ze szkła Murano pochodzą z XV wieku. Opisy są bardzo pobieżne i tylko w języku włoskim, nie można też kupić przewodnika, ale mimo to niektóre przedmioty, np. używane przez XVIl-wieczną arystokrację naczynia do picia, są fascynujące także bez dokładnego opisu. Interesująca wystawa w osobnej sali ilustruje historię rozwoju techniki wyrobu szkła na Murano (tutaj opisy są wyczerpujące, także w języku angielskim). Warto zwrócić uwagę na niezwykłą technikę Murine in Lanna: przez zetknięcie różnokolorowych prętów tworzono jakby przekrój poprzeczny dawnej figury.
Bilet do tego muzeum uprawnia także do zwiedzenia niedawno otwartego muzeum współczesnego przemysłu szklarskiego przy Fondamenta Manin (naprzeciw Fondamenta Vereri; te same godz. otwarcia). Znajduje się tu wiele naczyń szklanych, które wyglądają jak przykłady współczesnej rzeźby, a także kilka rzeźb, które w efekcie przypominają gigantyczne naczynia szklane. Jest tu też kilka eksponatów prawdziwie interesujących, np. wykonana przez Alfredo Borbiniego figura dziecka, która podobna jest do rzeźby z lawy, i lustro ze złotym liściem Piero Fomasettiego.
SANTI MARIA E DONATO
Najważniejszym zabytkiem na Murano jest założony w VII wieku i przebudowany w XII, wenecko-bizantyjski kościół Santi Maria e Donato (codz. 8.00-12.00 i 16.00-19.00). Piękne mozaiki na posadzce, pochodzące z roku 1141 (data wyryta w nawie), łączą elementy abstrakcyjne z postaciami zwierząt i ptaków (np. porywający jelenia orzeł czy dwa koguty niosące zawieszonego na drążku lisa). Początkowo kościół nosił imię Maryi, ale w roku 1125, gdy z Kefalinii (jedna z wysp jońskich) przywieziono relikwie św. Donato, dodano mu jeszcze jednego patrona. Za ołtarzem wiszą cztery potężne kości przypisywane smokowi, który został zabity przez ślinę św. Donato, mającą najwyraźniej potężne działanie. W absydzie ponad nimi można zobaczyć mozaikę z XII wieku przedstawiającą Madonnę oraz XV-wieczne freski z czterema ewangelistami. Można kupić tu przewodnik, a dochód z jego sprzedaży przeznaczony jest na renowację kościoła.